महेन्द्रनगर। शुक्लाफाँटा राष्ट्रिय निकुञ्जबाट विस्थापित परिवारको पीडा दशकौँ वितिसक्दा पनि सरकारी निकाय र आयोगहरूको काममा प्रगति नदेखिँदा अझ गहिरो भएको छ। हालै कञ्चनपुर जिल्ला प्रशासन कार्यालय अगाडि रिले अनशनमा बसेका विस्थापितले आफ्नो पुर्नस्थापनाको माग उठाउँदै निरन्तर उपेक्षाको कथा सुनाए।
सङ्घर्ष समितिका अध्यक्ष जयबहादुर रोकायाले भने, “विस्थापनको सुरुवात विसं २०५८ मा भएको हो, तर ३३ वटा आयोग बनेपनि पीडितको अवस्था उस्तै छ। सरकार र नेताहरूले आश्वासन मात्र दिएका छन्, व्यवहारिक समाधान कतै छैन।”
विस्थापितहरूको कथन अनुसार, २०६४ सालमा ढक्का शिविरमा कब्जा गरिएका जग्गा त केवल दबाब दिने उद्देश्यमा लिइएको थियो, वास्तविक पुर्नस्थापनाको काम भने हुन सकेको छैन। उनका अनुसार, राजनीतिक दलहरू चुनावी समयमा भोटका लागि घोषणापत्रमा समाधान दिने दाबी गर्थे, तर कार्यान्वयन भने कहिल्यै भएन।
वास्तवमा, विस्थापितहरू बन्यजन्तुको आक्रमणमा वर्षेनि ज्यान गुमाउने, आधारभूत सेवा सुविधाबाट वञ्चित रहिरहे। निकुञ्ज विस्तारको क्रममा विस्थापित भएका करिब २ हजार परिवारमध्ये ६०४ परिवार ढक्का शिविरमा बस्छन् भने बाँकी १४ वटा शिविरमा वितरित छन्।
विस्थापित मोतिलाल डगौराले पनि आयोगहरूको कामप्रति गम्भीर प्रश्न उठाए। उनका अनुसार, आयोगहरूले केवल तथ्याङ्क सङ्कलन र विस्थापितको संख्या घटबढमा केन्द्रित रहे, वास्तविक व्यवस्थापनको कुनै काम भएन।
इतिहास हेर्दा, २०३७ सालदेखि हालसम्म कम्तीमा ३३ आयोग गठन भए। प्रारम्भिक आयोगहरूले सानो समूहको सट्टाभर्ना व्यवस्था गरे पनि, ऐलानी जग्गामा बसोबास गर्ने विस्थापितको व्यवस्थापन भने अधुरा रहे। २०७१ सालमा पूर्वन्यायधीश ठाकुरप्रसाद शर्माको नेतृत्वमा बनेको आयोगले पनि केही सिफारिस गरे पनि कार्यान्वयन हुन सकेन। त्यसपछि गठन भएका आयोगले सिफारिस मात्र गरे, व्यावहारिक समाधान नदेखियो।
कञ्चनपुरका प्रमुख जिल्ला अधिकारी लक्ष्मण ढकालले भने, “विस्थापितले लामो समयदेखि माग राख्दै आएका छन्, तर वन अतिक्रमण जस्तो जोखिमपूर्ण कार्यमा हामी अनुमति दिन सक्दैनौँ। पीडितको माग कानुनी र न्यायसंगत तरिकाले सम्बोधन हुनुपर्छ।”
विश्लेषणले देखाउँछ कि लगातार आयोग गठन हुनुले मात्र विस्थापितको समस्या समाधान गर्दैन; आवश्यक छ प्रभावकारी कार्यान्वयन, स्पष्ट समयसीमा, र राजनीतिक इच्छाशक्ति। आयोगहरूको श्रृंखला भने प्रायः तथ्याङ्क सङ्कलन र रिपोर्टिङमा सीमित रहे, जसले पीडितलाई न्यायको वास्तविक अनुभूति दिलाउन सकेको छैन।
