काठमाडौं । पछिल्लो जेन–जी आन्दोलनले युवा शहरी वर्गमा चेतना जगाएको संकेत दिन थालेको छ। जनता भ्रष्टाचार, सुशासनको अभाव र राजनीतिक निराशाबाट क्रुद्ध बनेका थिए। त्यसै पृष्ठभूमिमा देशको विवर्तनशील वामपन्थी ध्रुव— नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी केन्द्र), नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (एकीकृत समाजवादी) लगायतका नौ वटा पार्टीबीच नयाँ एकता घोषणा गरियो।
तर यो एकता तात्कालिक राजनीतिक लाभका लागि गरिएको अवसरवाद हो, कि साँच्चिकै सुशासन, सामाजिक न्याय र आर्थिक रूपान्तरणका लागि प्रतिबद्ध गठबन्धन हो, भन्ने प्रश्न उत्तर खोज्न बाँकी छ। भृकुटीमण्डपमा जारी समारोहमा नयाँ दलको नाम नेपाली कम्युनिष्ट पार्टी घोषित गरियो। नयाँ एकताको आधारमा माक्र्सवाद–लेनिनवाद र “नेपाली विशेषताको वैज्ञानिक समाजवाद” मार्गनिर्देशक रुपमा प्रस्ताव गरिएको छ। पार्टीले आगामी छ महिनाभित्र महाधिवेशन गर्ने सहमति गरिसकेको छ।
आलोचनात्मक दृष्टिकोण
१. नेतृत्व र संरचनामा पुनरावृत्ति
नेता धेरै छन् — किन्तु नेतृत्व परिवर्तन छैन। पार्टी टोलीका नामहरु पहिलेकै छन् ,जसले विगतमा सत्ता र विवाद दुवै सामना गरिसकेका छन्। विश्लेषकले “पुरानो ढाँचा, नयाँ नाम मात्र” भएको टिप्पणी गरेका छन्।
२. कार्यक्रमभन्दा प्राथमिकता सत्ता?
एकताका घोषणापत्रमा सुशासन, सामाजिक न्याय र रुपान्तरण आइरहेका छन्। तर, सत्ता संयोजन, नेता समायोजन र चुनाव चिन्ह चयन जस्ता विषयले पहिला ध्यान पाएको देखिन्छ। यसले जनताका अपेक्षालाई होइन, पार्टीभित्रको शक्ति सन्तुलनलाई केन्द्रमा राखेको आशंका जगाउँछ।
३. मुद्रित अपेक्षा विरुद्ध पुरानो व्यवहार
नेपाली राजनीति पटक–पटक देखिसकेको छ—एकता हुन्छ, फुट्छ, घोषणाहरु हुन्छन्, कार्यान्वयन हुँदैन।
भनेका यी तथ्यले जनविश्वास कमजोर बनाएको छ। यदि नयाँ दलले “जनताको आवाज” होइन “सत्ताको आवाज” पछ्यायो भने—यो अवसरवाद होइन भने के हो?
विश्लेषण : सुशासन सम्भव छ कि रहर मात्रै?
एकता पक्कै सकारात्मक संकेत हो—विशेष गरेर जब युवा आकाङ्क्षाहरु जागेका छन्। तर सकारात्मक संकेत मात्र पर्याप्त होइन, ठोस कार्ययोजना, जवाफदेही नेतृत्व र जनताभित्र पहुँच आवश्यक छ। वामपन्थी दलहरुले आर्थिक रूपान्तरण र सामाजिक न्यायका असल लक्ष्य राखेका छन्, तर गतिमा प्रणालीगत ढाँचा र नेतृत्त्वले तिनीहरूलाई पूरा हुन दिइएन। अहिलेको एकता सुशासनका लागि बनाउनुभएन भने, यो फेरि एउटा सत्ता सम्मोहन उपकरण बन्न सक्छ। जेन–जी आन्दोलनले वामपन्थी दलहरुलाई नयाँ सम्भावना दिएकाे छ। तर त्यो सम्भावना नेता, संरचना र व्यवहार परिवर्तन नभएसम्म सुशासनमा परिणत हुन सक्दैन। नयाँ नाम, नयाँ चिन्ह, एकता घोषणाले पृष्ठभूमिको समस्या मेट्दैन।
अतः स्थितिः यदि यो एकता जन–केंद्रित कार्यक्रम, स्पष्ट जवाफदेहीता र समयसापेक्ष कार्यान्वयन को माध्यम बन्यो भने सुशासनका लागि नयाँ अवसर। यदि यो फेरि सत्ता(संयोजन, आकांक्षा(पुरा नभएर, प्रक्रियागत कमजोर नेतृत्वमा सीमित रह्यो भने । अवसरवादको मार्गचित्र मात्र। जनताले आखिरी न्याय गर्ने समय उनीहरुको कारबाही चाँडै हेर्ने छ — शब्दले होइन, कार्यले।
